Жүйелі жұмыс атқарылғанымен, мән беретін мәселе де жетерлік

Мал шаруашылығының беделді саласының бірі – ветеринария. Біздің елімізде оның экономикалық тұрғыда, сондай-ақ биологиялық, медициналық-санитариялық бағытта маңызы зор.
Кез келген саланың алдына қойған міндеті бар болса, ветеринарияның да шаруашылықтағы мақсаты айқын. Анығын айтқанда, сапалы жұмыс жүргізіп, соның нәтижесінде адам мен жануар қауіпсіздігі үшін жұқпалы немесе жұқпалы емес аурулардан сақтану, мал басын көбейтіп, ел экономикасын арттыруға ықпал ету қажет. Одан бөлек осы істердің айналасында туындаған мәселеге мән беріп, оның шешімін қарастыру да маңызды.
Ал аталған жұмыстар Қарасай жерінде қалай үйлесім табуда? Осы сауалдың төңірегінде әңгіме қозғап, тағы басқа да тақырыптарды талқылау мақсатында жақында Қарасай аудандық ветеринария бөлімінің басшысы Жанат Жарболовпен тілдестік. Қоғамды алаңдатқан проблемаға тоқталып, ветеринария бағыты бойынша аудан көлемінде атқарылып жатқан жұмыстарды сөз еткен жайымыз бар.

– Жанат Рыскелдіұлы, Қарасай ауданы өзіңіздің туған өлкеңіз болғандықтан әрі осында алғаш еңбек жолын бастағандықтан, бұл жердің тау-тасы да, тыныс-тіршілігі де жақын таныс шығар. Тіпті, өзіңіз кезінде біраз жыл қызмет атқарыпсыз. Енді, міне ветеринария саласына жетекшілік етіп, бөлім басшысы атанып отырсыз. Қызметіңізге тағайындалғаныңызға 2 айдан асыпты. Осы уақыт аралықта өз салаңызға қатысты біраз жұмыстармен танысып үлгерген шығарсыз деген ойдамыз. Әңгімемізді алдымен ветеринарияның негізгі міндеттерімен танысумен бастасақ.
– Әрине, өте дұрыс айтасыз. Қарасай ауданы – менің туып-өскен жерім. Мұнда бұрын да қызмет атқарғанмын. Жұртшылыққа бөтен адам емеспін деуге болады. Өйткені осы ауданның ахуалы үшін ел игілігі жолында кезінде мемлекеттік қызметте істегенмін. Қазіргі таңда ветеринария бөліміне жауапты болып отырмын.
Бұл саланың мемлекет алдында бекітілген межелі міндеті бар. Ауыл шаруашылығымен, оның ішінде мал шаруашылығымен тығыз байланысты болғандықтан, атқарылатын жұмыс жетерлік. Қазақстан Республикасының 2002 жылғы 10 шілдедегі «Ветеринария туралы» Заңына сәйкес, ветеринариялық мамандарға жүктелген негізгі міндеттер бар. Нақты айтар болсақ, олар – адамдар мен жануарлардың аса қауіпті жұқпалы ауруларына қарсы ветеринариялық іс-шараларын жүргізу, ауыл шаруашылығы жануарларын бірдейлендіру, мәселен, дерекқорды жүргізу, бұйымдарды және атрибуттарды тасымалдау сияқты, одан бөлек ветеринариялық препараттарды тасымалдау, сақтау, ветеринариялық анықтама беру, биологиялық материалдың сынамаларын алу, ауру жануарларды санитариялық союға тасымалдау.
Осы аталғандардан бөлек 2021 жылдан бастап қаңғыбас жануарларды аулау, уақытша ұстау және жансыздандыру жұмыстары қосымша жүктеліп отыр.
– Түсінікті. Келесі сұрағым елдің назарын аудартқан, жақында ғана орын алған Жалпақсай ауылындағы жағдай туралы болмақ. Өзіңіз білесіз, 10 жастағы жасөспірім иттерге таланып, өлім аузынан аман қалды. Білуімізше, бұл азулы иттер белгілі бір мекеменің қарамағында екен. Осы оқиғадан кейін ветеринария бөлімі тарапынан қандай жұмыстар атқарылды?
– Иә, бұл жағдайдың орын алғаны өте өкінішті. Ең бастысы, бала аман-есен. Оны құтқарып қалған ауыл тұрғыны Серікбек Сақайбековке көп рақмет. Ол кісі иттерге қарсы шабуыл жасап, бәкісін сұғып үлгерген екен. Олай болмағанда баланың жағдайы біз ойлағандай болмас еді. Иттердің бірі пышақ жарақатынан қансырап өлді.
Ұмтыл ауылдық округіне қарасты Жалпақсай ауылында орын алған, жасөспірімді талаған иттер мәселесі бойынша ветпункт мамандары көрсетілген сауықтыру орталығына барып, мән-жайды анықтады. Нәтижесінде, Тұрсынбек көшесі, № 30 мекенжайда орналасқан «Бостандық» оңалту орталығына Ұмтыл ауылдық окугінің ветеринариялық пункт меңгерушінің міндетін атқарушы, ветеринариялық фельдшер Мирас Омархан арнайы барып, жеке аулаға бақылау жүргізді. Белгілі болғандай, орталықтың ауласында 4 бас ірі қара мал бар. Ауылшаруашылық малдар сырғаланбаған, ауылшаруашы-лық жануарларын бірдейленді-ру дерекқорына енгізілмеген. Ал енді қазіргі уақыт-та не себепті ауылшаруашылық малдары тір-келмегендігі туралы мәселені аудандық аумақтық ветеринариялық инспекциясы анық-тауда.
Сонымен қатар, ауладағы вольерде 5 ит бар екені анықталды, олардың ветеринариялық төлқұжаттары бар, иттер кейін чиптелген.
Ал жоғарыда атап өткен өлген итке құтырыққа қарсы тексеру үшін сынама алынып, зертханаға жіберілді. Оның қорытындысы тамыз айының басында белгілі болады.
Иттерді асырайтын оңалту орталығының ветеринариялық-санитариялық жағдайы қанағаттанарлық. Мекеме өкілдеріне Ветеринария саласындағы нормативтік-құқықтық актілері және «Ветеринария туралы» ҚР Заңдарына сәйкес талаптар мен нормаларды сақтау бойынша түсіндіру жұмыстары жүргізілді.
– Жанат Рыскелдіұлы, қазіргі уақытта аудан бойынша ең өзекті мәселе – көше кезіп жүрген қаңғыбас иттер. Оған қатысты тұрғындар тарапынан жыл басынан бері неше шағым түсті? Иесіз иттермен күрес қалай жүріп жатыр?
– Қаңғыбас жануарларды аулау ҚР «Жануарларға жауапкершілікпен қарау туралы» Заңына және Алматы облыстық мслихатының 2022 жылғы 29 қарашадағы «Алматы облысында қаңғыбас жануарларды аулау, уақытша ұстау және жансыздандыру» № 30-141 шешімімен бекітілген қағидаларына сәйкес жүргізіледі.
Аудан тұрғындары тарапынан көбейіп, топтасып жүрген қаңғыбас жануарларды аулау бойынша жыл басынан бері «Е-Otinish» пен «109» бірыңғай байланыс орталығына, ветеринария бөлімінің karasai-vets21@mail.ru электрондық поштасына және «garasay.vetotdel» инстаграм парақшасына 405 өтініш келіп түсті. Осы мақсатта ветеринария бөлімінде қаңғыбас иттерді аулауға арналған үш маманнан тұратын бір бригада құрылды. Олар ит аулайтын арнайы құрылғылармен, киіммен және автокөлікпен қамтамасыз етілген.
Сонымен қатар жыл басынан қала, ауылдық округтер бойынша барлығы 2 553 қаңғыбас және иесіз иттер ауланып, олардың ішінен 82 итті асырауға ниет білдірген зооқорғаушыларға табысталды.
Ашығын айтқанда, қаңғыбас иттердің көбейіп кетуіне көбінесе тұрғындардың өздері кінәлі. Олар асырап отырған үй жануарларын вольерде, болмаса үй ауласында байлап ұстамай, бос жіберіп қояды. Бұл, әрине, жауапсыздық болып табылады. Байланбаған бос иттер басқа иттермен шағылысып, көбейіп, экологияға, қоғамға зиянын келтіруде.
Заңға сәйкес, ауланған қаңғыбас жануарлар уақытша изоляторда ұсталып, оларға кастрация және стерилизация оталары жасалады. Одан кейін чиптеп, арнайы «itCor» дерекқорына енгізіп, қайтадан ауланған ортаға жіберілуі тиіс. Алайда адамдарды, әсіресе, жасөспірімдерді ит қабу, талау фактілері көп тіркелгендіктен, қаңғыбас жануарларды аулап, уақытша ұстайтын изоляторда 3 күн ұстап, асырауға ниет білдірген азаматтар жоқ болса, иттер жансыздандырылып жойылады.
Ауланған иесіз иттердің немесе адамдарды қапқан иттердің иелері табылған кезде оларға учаскелік полиция тарапынан айыппұл қарастырылған.
– Жануарлардан ауру тарайтыны белгілі. Кейбірі, тіпті адамға да жұғады. Осы ретте сұрайын дегенім – Қарасай ауданында жануарлардың аса қауіпті ауруларын алдын алу бойынша қандай жұмыстар атқарылуда? Малдардың көбісінде қандай аурулар кездеседі?
– Қарасай ауданы бойынша ветеринария бөлімі 2025 жылға арналған жануарлардың аса қауіпті ауруларының алдын алу және диагностикалық іс-шараларды жоспарға сәйкес наурыз айынан бастады.
Бүгінгі таңда ауданда 13 түрлі аса қауіпті ауруға қарсы алдын алу шаралары жүргізілуде. Атап айтқанда, сібір жарасына, аусылға, пастереллезге, құс тұмауына, нодулярлы дерматитке, брадзот пен энтеротоксемия және т.б. ауруларына қарсы егу жұмыстары жүргізілді.
Ағымдағы жылдың 6 айы бойынша ветеринариялық іс-шаралардың орындалуы 100 пайызды құрады.
Қазіргі уақытта ауданда эпизоотиялық ахуал тұрақты. Жұқпалы немесе қауіпті аурулар анықталса, оны алдын алуға қатысты жұмыстар жоспарлы түрде жүргізілетін болады.
– Жанат Рыскелдіұлы, тағы бір назар аударатын мәселенің бірі – сібір жарасының көмінділері. Біздің ауданда олар кездеседі ме? Одан сақтану үшін не істеу керек?
– Сібір жарасы – бұл қоздырғышы бациллус спора түзуші бактериясы болып табылатын жануарлар мен адамның жіті жұқпалы ауруы. Бұл дерт адамға ауру жұқтырылған жануардың терісімен және жүнімен жанасудан немесе залалданған етті тұтынудан жұғуы мүмкін.
Сібір жарасын адамға жұқтырушы ол – үй жануарлары. Оның ішінде ірі қара мал, қой, ешкі, түйе, шошқа сияқты жануарлардан жұғады.
Ал бұл ауру адамнан адамға жұқпайды.
Алайда бұл жұқпалы дерттен сақтанған жөн. Ол үшін кездейсоқ базарлардан, жеке тұлғалардан ет сатып алмау қажет. Ветеринариялық мөрі болмаса, сондай-ақ сатушының ветеринариялық ілеспе құжаттары болмаса, ет сатып алмаған жөн. Шикі етпен жұмыс істегенде қолғап киген дұрыс. Бұл – сақтанудың тағы бір жолы. Сонымен қатар тағы бір ескере кететіні, тұтынбас бұрын етті жақсылап термиялық өңдеуден өткізу керек.
Қарасай жерінде сібір жарасының көмінділері бар. Олардың саны – 10. Айта кету керек, ауданда 1955-1989 жылдар аралығында ауру малдар көмілген.
Бұл көмінділерді ветеринариялық-санитариялық талаптарға сәйкестендіру мақсатында ағымдағы жылдың маусым айында облыстық бюджеттен қаржы бөлінді. Оған жауапты мердігер ретінде «VEK ALSAN» ЖШС анықталып, аталған мекемемен жасалған келісімшарт аясында жөндеу жұмыстары жүргізілді. Атап айтқанда, Әйтей, Жандосов, Бірінші Май, Шамалған ауылдық округтерінде, Қайрат ауылында және Үшқоңыр жайлауында жерге фундамент құйып, бетондап, қоршауын сплитерный блоктан тұрғызып, тақтайшалары қойылды. Одан бөлек Қаскелең қаласында және Елтай, Жамбыл, Ұмтыл ауылдық округтерінде тақтайшалар орнатылды.
Қазіргі кезде сібір жарасы ошағының көмінділері Қаскелең қаласында және Жандосов ауылдық округіне қарасты Қайрат ауылында, Жамбыл және Бірінші Май ауылдық округтерде ҚР Денсаулық сақтау министрлігінің санитариялық қағидаларына сәйкес келмейді. Санитариялық қорғаныс аймағы (СҚА) нысанның қалыпты жұмысы кезінде халықтың қауіпсіздігін қамтамасыз ететін қорғаныс бөгет болып табылады. Яғни, тұрғын үйлер мен басқа нысандардың, осы тұста сібір ошағы көмінділерімен арақашықтығы 1000 метрді құрау керек. Алайда әкімдіктер және сәулет және қала құрылысы бөлімі аталған қағидаларға мән бермей кезінде тұрғын үй және басқа нысандарға жер телімдеріне шешім шығарып жерген.
Сонымен қатар біздің ауданда жоспарланған ветеринариялық нысандар қолға алынуда. Мәселен, Жібек жолы ауылдық округіне қарасты Тұрар ауылының шетінде мал қорымына 1,5 га көлемінде жер телімі бөлінді. Қазіргі кезде мал қорымын салу құрылыстарымен «КазГрандСервис» ЖШС айналысуда. Құрылысқа облыстық бюджеттен 9 млн аса қаржы қарастырылды.
Одан бөлек Әйтей ауылдық округіне қарасты Әйтей ауылы, Достық көшесі, №50 «А» мекенжайы бойынша 0,0400 сотық жерге модульды ветеринариялық пункт салыну жоспарлануда. Оның құрылысына жауапты мердігер мекеме – «Производственная компания ЦелинМаш» ЖШС. Бұл іске облыстық бюджеттен 21 млн аса қаражат бөлінді. Қазіргі таңда құрылыс жұмыстары басталуда.
– Жақсы бастамалар қолға алынып жатыр екен. Барлығы сәтімен жалғаса берсін дегім келеді.
Өткен аптада, яғнн 10 шілдеде Ветеринария күнін атап өттіңіздер. Айтулы күннің қарсаңында облыстан көлікті болып қайтыпсыздар. Кәсіби мерекелеріңіз әрі темір тұлпар құтты болсын дегім келеді. Осы ретте өзіңіз басқарып отырған аудандық ветеринария бөлімінің басқа да марапаттарын сөз ете аласыз ба?
– Ізгі тілегіңізге рақмет. Иә, өткен аптада ветеринария саласында еңбек ететін жандардың мерейі үстем болып, құрметке бөленді.
Жалпы бұл күн 2023 жылдан бастап ресми кәсіби мерекелер күнтізбесіне енгізіліп, 10 шілдеде белгіленген. Айтулы дата – жануарлардың саулығын қамтамасыз етіп, адамдардың денсаулығы мен қауіпсіздігіне де үлес қосатын мамандардың кәсіби мерекесі.
Ветеринария саласының мамандары тек жануарларды емдеп қана қоймай, адам мен табиғат арасындағы үйлесімді байланысты сақтауға еңбек сіңіреді.
Олар – көзге көрінбейтін, бірақ қоғам үшін аса маңызды қызметтің иелері. Ауыл шаруашылығы, мал шаруашылығы, санитариялық бақылау, тіпті азық-түлік қауіпсіздігі – бәрі де осы мамандық иелерінің кәсібилігіне байланысты.
Әрине, елеулі еңбектің еленгені жақсы. Өйткені жұмысың бағаланып жатса, ол сені жігерлендіретіні анық. Осы тұрғыда өткен аптада облыста кәсіби мерекеміз атап өтіліп, салтанатты жиын барысында Алматы облысына қарасты ветеринария бөлімдеріне 14 жаңа қызметтік автокөліктің кілті табыс етілді. «НИВА» маркалы темір тұлпардың бірі біздің ұжымға да бұйырды. Бұл көлік аудандық ветеринариялық бөлімдердің жұмысын үйлестіру үшін қажеттіліктеріне арналған. Бір жағынан шалғай ауылдық округтерде жұмыс істейтін мамандардың мобильділігі мен жұмыс тиімділігін арттыруға көмек болмақ.
Жалпы алғанда, Қарасай аудандық ветеринария бөлімінің жұмысы лайықты түрде бағаланып келеді. Бөлімнің мамандары мен қала, ауылдық округтердегі ветеринариялық пункттің өкілдері облыс әкімінің, ветеринария басқармасының, ветеринариялық станция басшысының,сондай-ақ аудан әкімінің ықыласына ие болып, құрмет грамоталармен, алғыс хаттармен марапатталуда.
Жұмысымыздың нәтижесі басшылық тарапынан ескеріліп, бағаланып жатса, біз үшін зор мәртебе. Жетістіктің көп болғаны, қызметке деген құлшынысымызды арттырмаса, жоғалтпайды.
– Жанат Рыскелдіұлы, сұқбатымыздың соңында аудан бойынша ветеринария саласына қатысты мәселелерге тоқталсақ деп едім. Бүгінгі таңда шешімін таппағаны бар ма?
– Жұмысымыздың нәтижелі болуына, ісіміздің ілгерілеуіне кедергі келтіретін мәселе жоқ дей алмаймын. Бәрі тамаша, бәрі жақсы болу да мүмкін емес. Жұмысымызға қатысты шағымдар да айтылып жатады. Бірақ сын түзелмей, мін түзелмес. Десе де көңіл аударатын мәселе туындап жатады.
ҚР Премьер-министрінің орынбасары-Қаржы министрінің 2022 жылы 24 мамырдағы «ҚР Қаржы министрінің кейбір бұйрықтарына өзгерістер мен толықтыруларына өзгерістер енгізу туралы» №57 бұйрығының 458 бюджеттік бағдарламасының негізінде, үй жануарларына арналған баспаналарды, уақытша ұстау пункттерін салуды және күтіп ұстауға қажетті қаражатты қарастырып, бөлдіру аудан, қала әкімдігіне қарасты тұрғын үй-коммуналдық шаруашылығы, жолаушылар көлігі, автомобиль жолдары және тұрғын үй инспекциясы бөлімінің құзыретіне жататындығы айтылған.
Осы орайда, ауданымызда қаңғыбас иттерді уақытша ұстау пунктін салу өзекті мәселелердің бірі болып тұр. Өйткені қазіргі таңда ауланған жануарларды уақытша ұстау пункті Елтай ауылдық округіне қарасты Береке ауылы, Астана көшесі, № 89 мекенжайда орналасқан. Бұл мекеме уақытша пайдалануға беріліп отыр. Ал ол кезінде салынған ветеринариялық пунктінің ауласында орналасқан. Яғни, аталған нысан осы кезге дейін көп уақыт бойы мақсатсыз пайдалануда.
Сонымен қатар, уақытша ұстау пунктінің жан-жағында тұрғын үйлер салынуына байланысты ауыл халқы наразылық білдіруде. Ветеринария бөлімі осы күрделі мәселені шешуге аудандық қоғамдық кеңес пен әкімдік тарапына ықпал етуді сұраған.
Тағы бір айта кетерлігі, қаңғыбас жануарлардың көбейіп кетуіне байланысты, қосымша бір бригада қажет болуда. Бұл жөнінде аудандық әкімдікке сұраныс айтылды.
Ит аулаушы мамандардың айлық ақыларын да мәселе ретінде айтуға болады. Жалақылары 200 мыңнан аспайды. Ал мұндай жалақыға ешкім жұмысқа шыққысы келмейді. Сондай-ақ ауланған иттерді тасымалдайтын көліктін ескілігі және оның жиі істен шығуы бар. Бұл жұмыстың жүруіне кедергі келтіреді.
Айта берсек, мәселе көп қой. Дегенмен жүктелген міндетті барынша орындауға тырысып жатырмыз. Елдің игілігі үшін қызметке адалдық танытып, жұмыс істеуге бар күш-жігерімізді жұмсаймыз.
– Жанат мырза, ақпаратыңызға көп рақмет. Еңбегіңіз табысты, нәтижелі болсын. Алдағы жоспарларыңыз жүзеге асып, ұжымның ісі алға баса берсін.