2024 жылғы 15 сәуірде «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне әйелдердің құқықтары мен балалардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Заңға қол қойылды. Оның басты мақсаты – әйелдер мен балаларға қатысты зорлық-зомбылықтың кез келген әрекеті үшін жауапкершілікті күшейтуге, отбасы институтын нығайту және кәмелетке толмағандардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету.
Жаңа заң – жаңа талап Президент қабылдаған отбасылық-тұрмыстық зорлық-зомбылық туралы Заң, шын мәнінде, мемлекеттің теңдік пен заң үстемдігі қағидаттарына басымдық беретінін, құқықбұзушылыққа мүлдем төзбеушілікті қалыптастыратынын көрсетеді. Отбасылық-тұрмыстық зорлық-зомбылық туралы Заңға қол қойылғанға дейін елдің құқықтық жүйесінде әйелдердің құқықтарын қорғау іс жүзінде толық іске асырылмағанын мойындау қажет. Отбасылық-тұрмыстық зорлық-зомбылық туралы заң мыңдаған әйелді абъюзивті қарым-қатынастан шығуға итермелейді, оларға құқықтық қауіпсіздік пен қашуға мүмкіндік береді. Сондай-ақ, әйелдерге өмір сүруге және озбырлықтан арылуға көмектеседі. Бас прокуратураның мәліметінше, 2023 жылы Құқық қорғау органдарына тұрмыстық зорлық-зомбылыққа қатысты 100 мың шағым түскен. Бұл соңғы бес жылдағы жиынтық есептен үш есе көп. Мұндай көрсеткіштер қазіргі жағдайдың ауырлығын және Президент қабылдаған заңның қажеттілігін толық түсіндіреді.
Негізгі Заң 15 заңнамалық актісіне, оның ішінде 7 кодекс пен 8 заңға өзгерістер мен толықтырулар енгізуді көздейді. Ілеспе заң әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодекске түзетулер енгізуді қарастырады. Кәмелетке толмағандарды қорлау (қорқыту, кибербуллинг) және 16 жасқа толмаған баланы қоғамдық көліктен мәжбүрлеп түсіру және басқа да түзетулер үшін әкімшілік жауапкершілік белгіленеді. Қабылданған заңның басты міндеті – балалар қауіпсіздігін қамтамасыз ету мәселелері бойынша мемлекеттік саясаттың құқықтық, экономикалық, әлеуметтік және ұйымдастырушылық негіздерін жетілдіру, әйелдер мен балаларға қатысты қылмыстардың алдын алу және жолын кесу.
Тұрмыстық зорлық-зомбылыққа жол жоқ. Енді жаңа заң бойынша әйелдер мен балалардың денсаулығына бірнеше рет ұрып-соғу және зиян келтіру кезінде татуласу қарастырылмаған. Тұрмыстық зорлық-зомбылықты азайту үшін қазір бүкіл әлеуметтік-мәдени экожүйе құрылуда: балалар мен әйелдер үшін қауіпсіз орта құру және оларға қатысты қылмыстардың алдын алу, кәмелетке толмағандарға қатысты қылмыстар үшін жазаны қатаңдату, құқық бұзушылықтардың алдын алуды күшейту, сондай-ақ балаларды психологиялық-педагогикалық сүйемелдеу. Ауыр қылмыстарға қатысты жазаларды қатаңдату және татуласудан бас тарту зорлық-зомбылық пен қауіпті әрекеттерді жасаған адамдар үшін қатаң жазалау режимін жасайды, бұл қоғамдағы әділеттілік пен заңдылықты қамтамасыз ету үшін маңызды.
Зорлық-зомбылық үшін, оның ішінде отбасылық-тұрмыстық салада жауапкершілік арттырылды. Қоғамдық пікірді ескере отырып, денсаулыққа қасақана жеңіл зиян келтіру және ұрып-соғу қылмыстық жауапкершілікке тартылды. Қасақана ауырлығы орташа және денсаулығына ауыр зиян келтіргені үшін жауапкершілік күшейтілді. Бұрын адамды азаптау үшін жауапкершілікке тарту үшін ұрып-соғу мен басқа да зорлық-зомбылық әрекеттерінің жүйелілігін дәлелдеу қажет болатын. Енді жәбірленушіні азаптау мақсатында ерекше қатыгездікпен, қорқытумен жасалған зорлық-зомбылық әрекеттері үшін жауапкершілікті анықтайтын нормалар енгізілуде. Сонымен бірге, зорлаушының кінәсін дәлелдеу кезінде жәбірленушінің өз атына осындай зорлық-зомбылықты жүйелі түрде сезінуі талап етілмейді.
Жәбірленушілерге шағым берілгеніне қарамастан, денсаулыққа қасақана жеңіл зиян келтіруге және ұрып-соғуға байланысты істер бойынша қылмыстық қудалауды көздейтін жаңа заңның тармағын серпінді деп атауға болады. Басқаша айтқанда, қылмыстар өтініш бойынша емес, факт бойынша қудаланады. Бұл тармақ заңға ескерту сипатын береді, осылайша ықтимал қылмыскерлерге жазаның сөзсіз екендігі туралы хабарлайды.
Әрине, зорлық-зомбылық қоғамда қалыпты жағдайға айналмауы үшін бұл мәселе төңірегінде қалыптасып қалған көзқарасты өзгерту қажет. Тек осылайша ғана оң өзгерістерге қол жеткізуге және қоғамның барлық мүшесі үшін қауіпсіз және тең құқылы орта құруға болады.
Е.ЕЛЕМЕСОВ,
Қарасай аудандық сотының сот әкімшісі.