Ұлттық өнерді заманауи бағытта ұлықтайтын ұжым

Қазақ халқының рухани және мәдени әлемі оның ғасырлар бойы қалыптасқан салт-дәстүрінен, өнерінен көрініс табатыны анық. Әсіресе, соның ішіндегі ықылым заманнан бері әуезді үнде әуелей шырқалып келе жатқан халқымыздың әсем әуендері қазіргі таңда баға жетпес қазынаға айналған. Бүгінде осы бай, мәдени мұраны еркін меңгеріп қана қоймай, тарихы тереңде жатқан қазақ әндерін бүгінгі жұрттың талғамына сай туындылар жасап келе жатқан өнер ұжымдары жоқ емес. Солардың ішінен қасиетті Қарасай жерінде құрылып, биылғы жылы 10 жыл толып отырған «Үшқоңыр» фольклорлы-этнографиялық ансамблін ерекше атап өтуге болады.
Осы уақытқа дейін шығармашылық ұжым ауданның ғана емес, сондай-ақ еліміздің мақтанышы болып, ұлттық және және шет елдік үлкен сахналарда жоғары деңгейде өнер көрсетіп, халық қошеметіне бөленуде. Таяуда ғана ансамбльдің мәдениет саласындағы еңбегі облыс көлемінде тағы бір мәрте еленіп, «Ең үздік мәдени мекеме» номинациясы мен «JAC S3 PRO» автокөлігінің иесі атанды. Ұжымның осы бір кезекті қуанышты жеңісін ескере отырып, оқырмандарымызды оның құрылу тарихын, қазіргі тыныс-тіршілігімен таныстырып, болашақтағы жоспарлары турасында айтып өтуді жөн көрдік.

«Үшқоңыр» фольклорлы-этнографиялық ансамблі – ұлттық аспаптардың қадір-қасиетін жастарға дәріптеуде ұлы көштің ізін суытпай келе жатқан ұжымның бірегейі. Шығармашылық топтың бастау алғанына биыл 10 жыл толды. Бұл кезең өнер жолы үшін аз уақыт емес. Жылдар легінде шығармашылық ізденіс пен кәсіби шеберліктің арқасында ұжым мүшелері қазақ композиторларының музыкалық шығармаларын, өздерінің авторлық туындыларын шебер орындап, өз тыңдарманын тауып, жаңа белеске шықты. Бүгінде оның танымалдылығы елімізге аян. Республикалық, халықаралық сахналарда жеңімпаз атанып, қазақтың өнерін қалың бұқараға паш еткен ансамбльдің еңбегі ұшан-теңіз.
Ансамбльдің құрамында домбыра, қобыз, прима, аса таяқ, шіңкілдек, жетіген, сусылдыр, шертер, адырна, шаңқобыз, қылқобыз, сазсырнай, тоқылдақ, дауылпаз және тағы да басқа көне аспаптардың құлағында ойнаған дәулескер өнерпаздар бар. Әрбір әртіс бірнеше аспапты кәсіби меңгерген. Соның арқасында орындау кезінде аспаптардың алғашқы дыбысынан-ақ көрермендерін жұмбақ, мүлде беймәлім өзге әлемге жетелейді. Олардың шығармаларының формасы ежелгі көшпелі халықтардың көне аспаптық және вокалдық туындыларының үлгілеріне жақын болғанымен, заманауи форматқа келтірілген. Өткен мен бүгіннің естен кетпес суретін сипаттайтын дыбысы ерекше және сиқырлы репертуар олардың ерекшелігі. ҚР Мәдениет саласының үздігі Динара Кемелхан жетекшілік ететін ансамбльдің репертуары бүгінде 100-ге жуық халық әндері (дәстүрлі, эстрадалық бағытта) мен күйлері және авторлық туындылармен толықтырылған, сонымен қатар қорларында концерттік 10 би бар.
10 жылдың ішінде ансамбльдің құрамы үш рет ауысқан. Репертуары үнемі толықтырылып, жаңартылып отырады.

«Үшқоңыр» ансамблінің құрылу тарихы

Халықтың ақ батасымен, ықылас-құрметімен өсіп-өніп келе жатқан өнер ұжымының тарихы 2009 жылдардан бастау алады деп айтуға болады. Яғни осы жылдары аудандық орталық Мәдениет үйінің жанынан округтердегі мәдени филиалдардың қызметкерлерінен құрылған «Үшқоңыр» көркемөнерпаздар ансамблі өз жұмысын бастаған еді. Уақыт өте келе өнерді жаны сүйетін сол жылдары Қарасай ауданын басқарған Махаббат Бигелдиевтің бастамасымен және де жомарт жанды меценат Болат Назарбаевтың қолдауымен жеке ансамбльдің іргетасы қалана бастады. Қарасай жеріндегі төбелі қоныс болып табылатын Үшқоңыр тауының атауымен байланыстырып қойылған негізгі атауын өзгеріссіз қалдырып, тек «көркемөнерпаздар» дегенді «фольклорлы-этнографиялыққа» ауыстырып, 2015 жылы сахна төріне жанарған «Үшқоңыр» фольклорлы-этнографиялық ансамблі шықты.
Әлбетте, әр шығармащылық ұжымның атағын асқақтатып, мәртебесін биіктететін қатардағы өнер майталмандары екені мәлім. Осыған сәйкес, құрылған сәттен бастап ансамбль басшылығы республикалық ауқымындағы кастинг-байқаулар өткізіп, кәсіби мамандарды іздестіре бастады. Сөйтіп, өнер жанашыры Махаббат Сәдуақасұлы, Күлжан Әділханқызы, Бағлан Омаров секілді сала майталмандары қазылық еткен байқаулар барысында ансамбль құрамына көптеген өнерлі жастар қабылданған. Сондай-ақ басы-қасында жүрген Еркін Рақымов, Бағлан Омаров, Күлжан Дүйсенова, Жылбек Тоқтасынов сынды қайраткерлер ансамбльдің болашақ бағыт-бағдарын айқындап берді.
– Мен мәдени сала қызметкерлерінің еңбегін құрметтеймін және бағалаймын. Ансамбль ұжымын құру кезінде іріктеп жүріп, іздеп жүріп, ансамбль құрамына түрлі ірі байқау жеңімпаздары мен лауреаттарын, дарынды өнерпаздарды жинадық. Алдағы уақытта осы талпынысымыз өз жемісін беріп, өнер ұжымы талай киелі сахна төрінде ауданымыздың атын шығарып, Елбасының кіндік қаны тамған Үшқоңырды ел есіне салып жүреді деп ойлаймын, – деп айтып өткен еді бір сұқбатында Махаббат Бигелдиев.
Жоғарыда айтып өткен Болат Әбішұлы өнер ұжымын үні өте нәзік, құлаққа жағымды, сапалы ұлттық аспаптармен, қажетті аппаратурамен, сахналық костюмдермен жабдықтауға қол ұшын созған. Тіпті, бастапқы уақыттары алыс жақтан ұжымға мүше болуға келген дарындыларды жататын орынмен де қамтамасыз еткен.
Осылайша жақсы аспаптармен және де талантты өнерпаздардан құралған ансамбль ақырындап аудан, облыс, кейіннен республика және халықаралық сахналарда әртүрлі фестивальдерде өнер көрсете бастады. Сондай-ақ үлкен байқауларда жеңістерге жетіп, өзіндік танымалдығын жинады.

Сахна төрінде рөлдері

Әрине, өзге ансамбльдер секілді «Үшқоңырдың» да өнер жолы бірден оңай бола қойған жоқ. Тіпті, алғашқы кезде дайындық мақсатында тегін қызмет істеп, аудан және облыс тарапынан ұйымдастырылған концерттерге қатысқан. Сөйтіп жүріп, арада бір жыл өткеннен кейін 2016 жылдың 1 ақпанымен шыққан хаттама аясында ансамбльге 35 штат бірлігі бекітілді.
Жалпы шығармашылық ұжым «фольклорлы-этнографиялық» деген мәртебеге лайықты болу үшін көп жұмыс істеді. Ал оның құрылуына күш салған М.Сәдуақасұлы, Е.Жұматай, С.Қалиев, Қ.Жұмағали, Б.Омаров, Б.Есебаев, Е.Көшербаевтар «Қазақстан», «Қаскелеңім», «Әлжан ана», «Жан аға», «Ауылды аңсау», «Біз жігіттер», «Үшқоңыр», «Заман жыры», «Киелі мекен – Қарасай» секілді ән-күйлер жазып берді. Осындай тамаша репертуарлардың арқасында бірнеше жылдың ішінде ансамбль Алматы облысы атынан халықаралық, республикалық өнер байқауларына қатысып, топ жарып, жүлделі орындардан көріне бастады.
Мәселен, 2016 жылы ҚР Тәуелсіздігінің 25 жылдығына орай ұйымдастырылған «Ғасырлар үні» облыстық байқауында Бас жүлдеге ие болды. Сондай-ақ осы жылы халық әртісі З.Қойшыбаева атындағы «Жауқазындай жайдарлы үн» облыстық әншілер байқауында ансамбль әншісі Баймұхамет Мұқатай І дәрежелі дипломмен марапатталды. Ақиық ақын М. Мақатаевтың өлеңдеріне жазылған әндерден «Жырлайды жүрек» Х облыстық байқауында «Үшқоңыр» ФЭ ән-би ансамблінің әншісі Гауһар Ермек арнайы дипломмен, ақиық ақын М. Мақатаевтың өлеңдеріне жазылған әндерден «Жырлайды жүрек» Х облыстық байқауында дәстүрлі ән номинациясында «Үшқоңыр» ФЭ ән-би ансамблінің әншісі Абдрахманов Нариман І орынды иеленді. Ән-би ансамблінің триосы республикалық үлкен олимпиадасында «Халық әні, жыршылар» номинациясы бойынша І орын, республикалық «Күміс көмей, жез таңдай» байқауында І орын иеленді. Бұл осы жылы жеткен жетістіктердің аз бөлігі ғана.
Осындай кіші, үлкен сахналардағы жеңістердің арқасында бүгінде даралардың салған сара жолын насихаттап, өшпес мұрасын, өнерін ұрпақтан-ұрпаққа жеткізіп жүрген ұжымның аты мен атағы бүкіл Қазақстанға танымал. Қазіргі уақытта ансамбль Қазақстаннан бөлек Ресей, Франция, Біріккен Араб Әмірлігі секілді мемлекеттердің сахналарында өнер көрсетуге шақырылып, шет елдік көрермендердің ыстық ықыласына бөленіп, қошеметіне ие болып қайтуда.

Бірлігі жарасқан ұжым

Көрермендер мен мәдениет саласының айтулы қайраткерлері өнерін биік бағалаған ансамбль күн өткен сайын өркендеп келеді. Ұжым мүшелері орындаушылық мәнері жоғары мәдениетпен, көркемдік талғаммен, халықтық аспаптарда ойнаудың дәстүрлі ерекшеліктерін жақсы білумен ерекшеленуде. Әрқайсысы өнерлі, жан-жақты. Ансамбльді құрылғалы бері ҚР Мәдениет саласының үздігі, әнші Динара Кемелхан басқарып келеді.
Жетекшілік құрамы ансамбльдің көркемдік жетекші, Құрманғазы атындағы Қазақ ұлттық консерваториясының түлегі Алмас Самалбекұлы, ансамбльдің жетекшісі республикалық конкурстардың лауреаты Санат Сұлтанов, режиссер Ержан Нұржанов, музыкалық жетекшісі Элдар Омаров, бишілердің жетекшісі Азат Дауытов, ансамбль сазгері, өңдеуші Архат Сейтемалиұлынан тұрады. Оның әрқайсысы – жетекшілік пен өнерпаздың жүгін бірге көтеріп келе жатқан кәсіби мамандар.
Өнерімен ел қошеметіне бөленген өнерпаздарға келсек, мұнда да жекешелеп айтып өтетін тұлғалар жетерлік. Мәселен, ансамбль құрамында 20 музыкалық аспапты меңгерген тамаша мульти-аспапшы Ілес Жалғасбек, жыл сайынғы халықаралық өнер фестивалі «Славян базары», көптеген халықаралық конкурстардың лауреаты, «COVER SHOW» мегажобасының жеңімпаздары Аружан Данышпан мен Элдар Омаров, бірқатар мюзикалық қойылымдардың солисті Хамит Сатаев, ансамбль репертуарына авторлық туындылар сыйлаған дәртүрлі әншілер Нұрдәулет Жонысбек, Әділет Тілеш, Назлы Әбітова, Аружан Сағындық, Мөлдір Ахасова бар.
Жалпы кез келген шығармашылық топтың гүлденуіне, әрі қарай дамуына әсер ететін адамдар болады ғой. Бұл ретте жоғарыдағы талантты өнерпаздарға қарап «Үшқоңыр» фольклорлы-этнографиялық ансамблінің жұлдызы жанған деуге болады.

Аспаптар мен костюмдер

«Үшқоңыр» фольклорлы-этнографиялық ансамблінің аспаптары да оның мүшелері секілді ерекше. Өнерлі ұжымның көркемдік жетекшісі Алмас Нұғмановтың айтуынша, олар алғашқылардың бірі болып ток тізбегіне қосылатын аспаптарды қолдана бастаған. Бұл инновация аспаптың дыбысын анағұрлым ұлғайтып, оның үлкен сахналарда жақсы естілуіне мүмкіндік береді.
Жалпы ансамбль республикалық және халықаралық сахналарда өнер көрсететіндіктен, қолданатын музыкалық құралдарына аса мән береді. Оларды нағыз өз ісінің шеберлеріне тапсарыс беріп жасатады. Мәселен, аспапшыларға арналған жетіген, қобыз секілді аспаптарды Қуаныш Куботов жасаған. Оған қоса домбыра, қобыз, жетіген аспаптарын ансамбльдің негізгі композиторы, «Күрескер», «Қарасай» сияқты танымал күйлердің авторы, ерекше дарын иесі Архат Қуаншалиев жасаған. Сондықтан музыкалық құралдардың сапасы да, дауысы да жоғары дәрежеде.
Ал сахналық образ жасауда пайдаланатын киім-кешекке келетін болсақ, мұнда да бәрі жеке тапсырыспен дайындалады. Бірақ бұл жерде айта кететіні, костюмдерінің көбін ұжым мүшелері қаскелеңдік Әсел Туребекова есімді тамаша дизайнерге жасатқан. Әсіресе, соңғы киімдері осы қыздың шебер қолынан шыққан. Әсел – қазақстандық заманауи суретші және дизайнер. Қазақи стильді заманауи стилмен үйлестірген шебердің туындыларын бүгінде еліміздің танымал әртістерінің үстінде және түрлі киноленталарда көруге болады.

Жеткен жетістіктері жетерлік

«Үшқоңыр» фольклорлы-этнографиялық ансамблі соңғы 10 жылда талай белесті бағындырды. Көптеген жетістіктерге қол жеткізіп, мәдениет саласында өз орнын айқандады. Мұның бәрі ұжымның ауызбіршілігі, бірлік пен ынтымақтың арқасы. Мақаламыз үшін соңғы жылдардағы жеңістерді ғана тізіп алайық.

Мәселен, 2023 жылы Алматы облысының «Үздік фольклорлы-этнографиялық ансамбль» номинациясының иегері атанып, алғашқы авторлық туындылардан тұратын жеке шығармашылық концертін берген. Сондай-ақ бұл жылы «Үшқоңыр» фольклорлы-этнографиялық ансамблінің шығармашылық өмірі жайында кітабы және алғашқы авторлық туындылардан тұратын альбомы жарық көрді.
Өткен 2024 жылы Қонаев қаласында Алматы облысының екі жылдық мерекесіне арналған, 20 мың адамның қатысуымен өткен ауқымды шара «Aspan Fest» ашық аспан астындағы фестивалінің ашылу және жабылу салтанатын «Үшқоңыр» фольклорлы-этнографиялық ансамблі өткізді. Хабар телеарнасы «Cover Show» мега тележобасына ұжымның музыкалық жетекшісі Элдар Омаров және көркемдік жетекшісі Алмас Нұғманов қатысып, жүлделі 1 орынға ие болды. Астана қаласындағы Ақ Ордада өткен іс-шарада, «Шанхай Ынтымақтастық Ұйымы» саммитінде 16 Мемлекет Президенттерінің қатысуымен өткен еліміздің ең маңызды мемлекеттік шарасында және қыркүйек айында елордада болған V Дүниежүзілік көшпенділер ойынының сахнасында өнер көрсеткен. Бұдан бөлек ЮНЕСКО-ның шақыртуымен Б.Соқпақбаевтың 100 жылдық мерейтойына орай Парижге шақырылған. Ашхабад қаласы «Мұқам» сарайында Қазақстанның Түрікменстандағы мәдениет күндеріне орай өтетін іс-шараға да қатысқан.
Ал ағымдағы жылы қазақтың әйгілі күйшісі, композитор, дирижер Н.Тілендиевтің 100 жылдығына орай Пекинде ұйымдастырылған концертте ансамбльдің би ұжымы өнер көрсетіп қайтса, дәл осы мақсатта таяуда Америка Құрама Штатының Нью-Йорк қаласының әлемге әйгілі «Carnegie Hall»-концерттік залында болатын мерекелік шараға ансамблдің құрамы өнер көрсету үшін қатысатын болады. Бүгінде өнерпаздар дайындық барысында.

Ақтоты МЫРЗАБЕКҚЫЗЫ